Antik Yunan Dünyasında Kadın Filozoflar
Kimdir bu Kadın Filozoflar?
Felsefe tarihi boyunca, bugüne kadar erkek filozoflar ve onların düşüncelerinden bahsedilmiştir. Kadın filozofların görüş ve fikirleri ise göz ardı edilmiş ve ne yazık ki yalnızca 20. Yüzyıl ve sonrasında var olmuşlar gibi bir kanı ortaya çıkmıştır . Oysa ki daha antik çağda Apollonias ve Philochorus tarafından yalnızca kadın filozoflar hakkında iki yazı yazılmıştır lakin bu yazılar tarihin kayıp sayfaları arasındadırlar.
Antik Yunan‘ın kadınları, özellikle evli olanlar, evden yalnız başlarına çıkamazlardı, aileleri ve kadın arkadaşları dışında herhangi biri ile görüşmelerine izin verilmezdi ve dolayısı ile çevreleri bu insanlarla sınırlıydı. Babalarının ya da kocalarının nüfuzlarını kullanarak bazı güçlü kadınlar “felsefe” yapmayı başardılar. Bu güzel insanlardan bazılarını sizlere tanıtmaya çalışacağım.
Kadın filozofların bu gölgede kalışının sebebi cinsiyetçi bir ayrım olup olmadığı bilinmese de düşüncenin özerkliğinin baki olduğu herkesçe kabul görmektedir. Kadın filozoflar dediğimizde feminist felsefeden ziyade kadın filozofların düşünceleri ve kadın filozofların felsefeye katkısı akla gelmelidir.
Krotonlu Theano (Θεανώ)
“Düşünmeyen bir kadın olmaktansa başıboş bir at olmak daha iyidir” sözünü söylemiş, bilinen ilk kadın filozof olarak kabul edilir. Babası bir aristokrat olan Brontinus’tur. M.Ö. 530-480 yılları arası yaşadığı tahmin edilmektedir.
Pisagorculuk olarak bilinen akımın kurucusu, kendi adıyla anılan Pisagor teoremine adını veren Pythagoras’ın (Pisagor) eşidir. Kroton Güney İtalya’da zengin liman kentlerinden biridir. Güney İtalya bu devirde bir Yunan kolonisidir ve buraya yerleşenlerce Magna Graecia (Büyük Yunanistan) adıyla anılmıştır.
Krotonlu Theano, Pythagoras’ın öğrencisi ve ilk takipçilerinden biridir. Matematik, geometri ve felsefe ile uğraşmıştır. Eşinin ölümünden ardından Pythagoras Okulu’nu yönetmiş ve kız öğrencilere ders vermiştir. Theano diğer Pythagorasçılar gibi evrenin sayılardan kurulduğunu öne sürmüş, matematik ve müziğe önem vermiş ayrıca reenkarnasyon öğretisini savunmuştur.
Miletoslu Aspasia (Ἀσπασία)
Miletli Aspasia, Anadolu’nun batısında, Ege bölgesinde, Büyük Menderes Nehrinin hemen ağzına yakın deniz kıyısında bir antik kent olan Milet’te M.Ö. 470–400 yıllarında yaşayan önemli bir düşünürdür. Babasının adının Axiochus olduğu dışında ailesi hakkında fazla bir bilgi yoktur. Sahip olduğu yüksek eğitim onun zengin bir aileden olduğunu düşündürmektedir. Perikles’in de eşidir. Oysa ki Perikles yabancılarla evlenme yasağını bizzat kendisi getiren birisi olarak nasıl olup da karısından ayrılıp Miletoslu bir kadınla evlendi orası meçhul.
Sokrates, Platon’un diyaloglarında Diotima’nın yanı sıra Miletoslu Aspasia’nın da kendisinin hocası olduğunu belirtir. Ayrıca Platon, Meneksenos diyaloğunda Aspasia’ya cenaze töreninde bir konuşma yaptırır. Onun hem retorik hem de felsefede yetenekli olduğu açıktır.
Hipparkhia (Ἱππαρχία)
Kinik okuluna bağlı kadın filozoftur. Onunla ilgili bilgileri Diogenes Laertius’tan alırız. Kendisi Trakyalı zengin ve soylu bir aileden geliyor. Kinik filozof Krates ile tanıştı. Bedeni ve ruhu ile ona ait olmak istedi ancak ailesi bu duruma karşı çıktı. Ailesi Krates’ten, kızımızı bu düşünceden vazgeçirmesini talep etti. Krates, Hipparkhia’yı bu düşünceden vazgeçirmeye çalıştı; … “Sonunda onu ikna edemedi. Ayağa kalktı ve sahip olduğu şeyleri Hipparkhia’nın önüne koydu, Evlenmek istediğin adam bu idi ve bunlar onun sahip olduğu herşey idi. Bu gerçekleri düşün, sen onun eşi olamazsın ve de onun alışkanlıklarına uyamazsın”. Hipparkhia hiç tereddütsüz Krates’in gereksinimsiz, fakir, gezgin ve özgür yaşam önerisini kabul etti. İkisi birlikte topluma, geleneklere ve her türden kurala meydan okudu. Çok mutlu bir evlilikleri olduğu söyleniyordu.
Lakin toplumun hakaretleri ve baskısı onlar için kaçınılmaz oldu. Bunun üzerine Kinik tavır ve sözlerle meydan okumaya devam ettiler. Ve Hipparkhia şu güzel sözlerle onlara cevap verdi; “Ben Hipparkhia, kadınların alışkanlıklarını izlemedim; bunun yerine erkekçe olan cesareti ve güçlü köpekleri (kinikleri kast ediyor) takip ettim. Ne elbiselerim de ve ne de boynumda, ellerimde, ayaklarımda değerli taşlar istedim. Güzel kokularla bezenmiş başlıklarımda olmadı. Bunların yerine bir değnek, çıplak ayak ve üstümü örten şeyler ve yumuşak bir yatak yerine sert bir yerle yetindim. Böyle bir yaşam Trakyalı bir kızın yaşamına tercih edilir; çünkü avlamak bilgelik peşinden koşmak kadar değerli değildir.“
Ona göre felsefenin yaşama düzen vermesi gerekir ve bu düzünde şöyledir; ”Özgür insan gereksinimi olmayan insandır”. Hipparkia’nın düşüncesini en iyi anlatan cümlesi belki de budur; ”Bilmek önemli ama irade, eylemekte önemlidir.”
İskenderiye’li Hypatia (Υπατία)
İskenderiyeli Hypatia filozof, matematikçi ve astronomdur. Bilimi ve zerafeti dışında güzelliği ile de ünlüdür. Hypatia’nın yaşadığı dönemde, İskenderiye Roma’nın bir eyaletiydi. İskenderiye’nin en önemli özelliği ve ünü ise müzesi ve kütüphanesine aitti. Hatta hepimizin çok yakından tanıdığı matematikçi Öklid (Euclid M.Ö-300) bu merkezde yaşamıştır. İskenderiye Kütüphanesi, felsefe okulu, müzesi ve bunlardan daha da önemlisi ”eklektik” olarak adlandırdığımız geniş bir bakış açısına sahip öğretisi ile ünlüydü.
Hypatia’nın biliminin temelleri, filozof olan babası Theon ile atılmaya başlandı. İlk eğitimlerini aldığı babası, Hypatia’nın dogma düşüncelere saplanmasına izin vermedi. Kendine saygısı olan bir kimse tarafından son gerçek olarak; hiçbir bilginin kabul edilmemesi gerektiğini, düşünme hakkını hep kullanmasını, yanlış düşünmenin hiç düşünmekten yeğ olduğunu öğretti. Babası, eserlerinde de bahsettiği üzere kızıyla hep gurur duymuştur.
Hypatia, Atina’da eğitimini tamamladıktan sonra İskenderiye’ye döndü ve buradaki okulun başına geçti. Platon’un fikirlerini benimsedi. Hatta Platon, Aristo ve Suda gibi filozoflar hakkında İskenderiye’de halka açık dersler verdi. Bu sınıfta, daha sonra İskenderiye valisi olacak Orestes ve Ptolemais’in piskoposu olacak Synesius da vardı. Sonradan büyük bir filozof olan Synesius ona hayranlığını ve ilmine duyduğu takdirlerini içeren pek çok mektup yazdı. Synesios’un Hypatia’ya yazdığı mektuplar, felsefe tarih kitaplarında günümüze kadar gelmiştir.
Hypatia’nın hayatını 2009 yapımı “Agora” filmininde de izleyebilirsiniz. Kadın Filozoflar yazımızın haricince, Hypatia’nın detaylı biyografisi ayrı olarak paylaşılacaktır.
Kaynakça
- Antik Çağ ve Orta Çağ Felsefe Tarihi – Erkızan, Çüçen
- Diyaloglar – Platon