Eski Türklerde Ağaç Kültü ve Hayat Ağacı

Türkler’de Ağaç  Kültü..

Arkaik dönemlerdeki toplumlarda en yaygın inançlardan biri de ağacın kutsal kabul edilmesidir. Araştırmacılar en eski devirlerden beri ağaç kültünün farklı toplumlarda değişik biçimlerde kendini gösterdiği düşüncesi paylaşmaktadırlar. Kutsal ağaç, beslenme, barınma ve tapınma mekânı olarak ortaya çıkış sürecinin ardından, Türklerde yaratılış ve köken miti ana-ata, kozmik hayat ağacına dayalı evren imajı olarak, tanrı ya da tanrısal ruhlarla iletişim kanalı olma rolüne sahip olmuştur. Ağaç köklerinin toprağın derinliklerinde olması, yer altı dünyasıyla iletişiminin olduğu düşünülürken, aynı zamanda dallarıyla gökyüzüne uzanması sebebiyle de gökyüzü ve tanrıyla iletişim halinde olduğuna inanılır, gövdesi de insanlık alemi, yani yer yüzü ile ilişki halindedir. Eski Türk inancının belirgin bir unsurudur bu durum.  Eski Türklerde daha çok tek ağaçlar ve bunlardan da çam, kayın vb. olanlarının kutsal sayıldığı görülmektedir.

Dini ve sosyal hayat genellikle bir ağaç etrafında yaşanırdı, şaman ayinleri, şölenler, cenaze merasimleri, toy toplantıları, dua ve adaklarla birlikte yapılan ibadetler gibi.  Ayrıca ağaç etrafında gerçekleştirilen özel törenler de vardı; şeytani ve kötü ruhları kovma törenleri, tabiat olaylarını yönlendirme törenleri, sağaltma törenleri, defin törenleri, mevsimlik dini törenler, bolluk ve bereketi arttırmaya yönelik törenler bunların en yaygın olanlarıdırlar.

Hayat ağacı inancı dünya genelinde birçok kültürlerde mevcuttur. Birçok inancın ve ağaç kültüyle ilgili inançların temelinde hayat ağacı yatmaktadır. İnsanların en erken zamandan beri muhatabı olan ağaç onların hayatında kapladığı yer bakımından sahip olduğu önemden ötürü saygı görmüştür. Bunun yanı sıra mitolojik sembol olarak da karşımıza çıkar. Türkler içinde ağaç, hayatı bahşeden, yeraltı, yeryüzü ve gök alemini birbirine bağlayan bir kudrete sahiptir. Aynı zamanda da klanın birliğini sağlayan bir güç olma özelliğinde gördüğümüz ağaç, hem insanın hayatını, hem de üç alemin bağını kurmaktaki rolü ile dünya düzenini tesis eden bir varlık olarak karşımıza çıkmaktadır. İçinde bulunduğu toplumun bağ kurmasını ve dayanışmasını örgütleyen bir durumu vardır.

Hayat Ağacı..

Hayat ağacı, yalnız ağaçtır ve kâinatın omurgasıdır. Bütün ağaçlardan büyük, gösterişli ve hepsini bünyesinde taşıyan olarak kabul görür, bu sıfatıyla “Han Ağaç” ve “Hakan Ağaç” diye de adlandırılmıştır. İnsanlar kutsal bir bağla hayat ağacına bağlıdırlar, kemik yapısıyla ağaca benzetilirler. Hayat ağacı yer ile yeryüzü arasından gökyüzüne doğru uzanan yol olarak görülür, Kam/Şaman bu yolu ayinleri esnasında kullanır, ruhlar arasında gezinirdi. Hakanlarında zaman zaman bu yolu kullanma yetkisine sahip olduğu düşünülürdü çünkü o Kut almış kişi idi, tanrının yönetme yetkisini ona vermiş olmasının yanın da uluhiyet yetkisi de almıştır. Türklerin inanışına göre hayat ağacı ilk insanın evi ve bütün ağaçların atasıdır. Hayat ağacının ölümle de bağı vardır, ölen kişilerin ruhları onun vasıtasıyla göğe veya yeraltına doğru yol alırdı.

Türk mitolojisine göre, Hayat Ağacı, yer ile gök yaratıldığı zamanda yaratılmıştır. Dalları ve budakları gümüşten, yaprakları altındandır. Gövdesinden ve tepesinden sarı renkte bir sıvı akmaktadır. İnsanların ilk atası Kişi / Âdem / Er Sogotoh, hayat ağacının gövdesinden ve tepesinden çıkan usareyle beslenmiştir. Ağaç, Türk köken mitinin merkezindedir. Türkler, yaratılış ve türeyişlerini ağaçla özdeşleştirir, ağaca bağlarlar. Pek çok efsanede ve mitolojik unsurda bunu görmekteyiz. Türk kozmogonisinde önemli bir yer tutar. Evreni açıklama ve anlamada en güçlü unsur ağaçtır.

Kaynaklar:

Ahmet Yaşar Ocak: Bektaşi Menakıpnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri

Bahaeddin Ögel: Türk Mitolojisi

Özkul Çobanoğlu: “Toplumsal ve İktisadi kökenleriyle Türk Mitolojisi”, Bilim ve Ütopya Dergisi

Jean-Paul Roux: Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar

Pervin Ergun: Türk Kültüründe Ağaç Kültü

W. Radloff: Sibirya’dan II

Instagram hesabımızı takip etmeyi unutmayın..